Του Κώστα Στούπα @capital.gr
Στη Βρετανία ασχέτως του αποτελέσματος το γυαλί έχει ραγίσει. Οι νικητές του δημοψηφίσματος είναι ο Φάρατζ και ο Τζόνσον που κατάφεραν να σταθούν επάξια απέναντι σε ολόκληρο το πολιτικό σύστημα.
Το ρεύμα εναντίον της ΕΕ εκφράζει τη βαθιά δυσαρέσκεια ενός μεγάλου κομματιού της κοινωνίας εναντίον ενός συστήματος, που θεωρεί ότι το έχει περιθωριοποιήσει. Οι λευκοί χαμηλόμισθοι είναι μεταξύ των βασικών υποστηρικτών του Τραμπ και είναι και αυτοί που στηρίζουν τη Λεπέν στη Γαλλία και τους ευρωσκεπτικιστές στη Γερμανία. Στις φτωχότερες γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά έχει τους δυναμικότερους πυρήνες το ελληνικό νεοναζιστικό μόρφωμα…
Έχουμε αναλύσει τα αίτια της παρακμής της εργατικής τάξης στις δυτικές κοινωνίες.
Τις τελευταίες δεκαετίες το μεγαλύτερο μέρος του παραγωγικού ιστού των δυτικών οικονομιών μεταφέρθηκε στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η μεταβολή αυτή είχε σαν συνέπεια τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για 1-2 δισ. ανθρώπων. Έτσι η μεσαία τάξη του πλανήτη ξεπέρασε τις δυτικές κοινωνίες και επεκτάθηκε σε ένα μεγαλύτερο πληθυσμό του παγκόσμιου πληθυσμού.
Η επανάσταση που μείωσε τον πληθυσμό της ακραίας φτώχειας στον πλανήτη κάτω από ένα δισ. ανθρώπους ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’70 με πρωταγωνιστές τους Ρήγκαν, Θάτσερ και Τενγκ Σιάο Πίνγκ.Η μεταφορά της παραγωγής στις αναπτυσσόμενες χώρες όμως έπληξε τους εργαζόμενους στην παραγωγή τα λεγόμενα “μπλε κολάρα” της Δύσης. Ένα σημαντικό μέρος της άλλοτε ποτέ πανίσχυρης εργατικής τάξης αναγκάστηκε να υποαπασχολείται με δυσμενέστερους όρους αμοιβής και ασφάλισης σε υπηρεσίες.Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση σε συνδυασμό με τους αρνητικούς δημογραφικούς δείκτες της Δύσης και τους επιθετικά θετικούς άλλους περιοχών δημιούργησαν ισχυρές μεταναστευτικές ροές προς τις δυτικές κοινωνίες. Η συμβίωση με τους μετανάστες εκτός από οικονομικούς ανταγωνισμούς με τους ανειδίκευτους δυτικούς προκάλεσε και προκαλεί και πολιτισμικούς ανταγωνισμούς και προστριβές.
Συνέπεια όλων αυτών είναι η περίοδος πολιτικής αστάθειας και έντασης στην οποία έχουμε εισέλθει. Στις δυτικές κοινωνίες παντού αναπτύσσεται μια αντισυστημική πολιτική συμπεριφορά η εξέλιξη της οποίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε παγκόσμιες ανατροπές. Οι ακροδεξιοί κερδίζουν παντού στην Ευρώπη και απειλούν να τινάξουν την Ευρωζώνη και την ΕΕ στον αέρα. Στις ΗΠΑ ο Ντόναλντ Τραμπ έχει στο σχέδιο μέτρα οικονομικού προστατευτισμού και γι’ αυτό υποστηρίζεται από τους φτωχότερους λευκούς.
Η πορεία της παγκοσμιοποίησης όμως μοιάζει με μια κατάσταση που δύσκολα μπορεί να ανατραπεί χωρίς το σοκ ενός πολέμου. Υπάρχει ένας κανόνας στην ιστορία της ανθρωπότητας, σύνορα που δεν τα διασχίζουν ελεύθερα άνθρωποι και εμπορεύματα θα τα διασχίσουν σύντομα τα τεθωρακισμένα. Η παγκοσμιοποίηση όμως είναι μια κατάσταση της οποίας η ευρεία εδραίωση πηγάζει και από τις τεχνολογικές εξελίξεις στις τηλεπικοινωνίες. Η πτώση των τιμών των αερομεταφορών την καθιστά προσιτή σε όλους. Η πρώτη ρήξη του Ρόναλντ Ρήγκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ήταν με τα συνδικάτα των αεροπορικών εταιρειών. Η απελευθέρωση του ανταγωνισμού στον κλάδο οδήγησε στα σημερινά πάμφθηνα αεροπορικά εισιτήρια… Πολλοί πιστεύουν αφελώς πως αν μπουν φραγμοί στις εισαγωγές από τις αναπτυσσόμενες χώρες τα “μπλε κολάρα” της Δύσης θα επιστρέψουν στην ισχύ των πρώτων δεκαετιών μετά τον τελευταίο πόλεμο.
Νέα δεδομένα…
Ο κόσμος είναι περίπλοκος για να κάνει κάποιος ασφαλείς προβλέψεις αλλά υπάρχουν δυο σημαντικές εξελίξεις που πιστεύω πως τα προσεχή χρόνια θα επηρεάσουν τα πράγματα, όπως τις επηρέασε τα τελευταία χρόνια η επανάσταση του σχιστολιθικού αερίου στις ΗΠΑ.
Το φθηνό φυσικό αέριο στις ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία ήταν μια βασική αιτία που κάποιες μεγάλες αμερικάνικες πολυεθνικές μετά από δεκαετίες επένδυσαν στη δημιουργία παραγωγικών μονάδων στη χώρα (ΗΠΑ). Επίσης η σχιστολιθική επανάσταση συνέβαλε στην κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου πριν ακόμη ξεκινήσουν οι εξαγωγές από τις ΗΠΑ.Πριν λίγες εβδομάδες η γερμανική πολυεθνική αθλητικών υποδημάτων Adidas ανακοίνωσε τη δημιουργία δυο μονάδων μακριά από τις αναπτυσσόμενες χώρες όπου παράγει τα τελευταία 30-40 χρόνια. Το ένα εργοστάσιο θα γίνει στη Γερμανία και το άλλο στις ΗΠΑ. Κάτι ανάλογο σχεδιάζει στις ΗΠΑ και η ΝΙΚΕ. Οι μονάδες αυτές όμως θα είναι κατά κύριο λόγο ρομποτικές. Θα απασχολούν προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης αλλά ελάχιστα “μπλε κολάρα”. Η είσοδος της ρομποτικής στην παραγωγή αναμένεται να λάβει αλματώδεις ρυθμούς τα επόμενα χρόνια.
Η παράμετρος αυτή δεν λύνει το πρόβλημα της υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου και της ισχύος της τάξης που περιφραστικά θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε “μπλε κολάρα”. Κάποιοι στη Δύση πιστεύουν πως ένα μέρος του πλούτου που θα παράγουν οι αυτοματοποιημένες παραγωγικές μονάδες θα μπορούσε να αναδιανεμηθεί σαν κοινωνικός μισθός. Ο Economist πρόσφατα είχε ένα μεγάλο σχετικό αφιέρωμα. Είτε υπάρξει διανομή πλούτου είτε όχι οι εξελίξεις που θα δρομολογηθούν είναι απροσδιόριστες. Η ανάγκη της εργασίας ορίζει ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης υπόστασης. Είναι απλοϊκό να πιστέψουμε ότι η εξάλειψη της ανάγκης για εργασία προς βιοπορισμό ή πλουτισμό θα βοηθήσει τους ανθρώπους και τον πολιτισμό τους να συνεχίσει να εξελίσσεται όπως εξελισσόταν. Μερικές δεκαετίες ευημερίας (και ιδίως με δανεικά) δεν έχουν κάνει το μέσο δυτικό σοφότερο, αλλά μάλλον πιο ανεύθυνο και αδιάφορο.
Ιστορικό προηγούμενο της καταστροφής της μικρής ιδιοκτησίας και της συγκέντρωσης των εξαθλιωμένων στον αστικό ιστό ήταν αυτός της Ρώμης κατά την περίοδο της παρακμής. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είχε συγκεντρωθεί στη Ρώμη όπου η εξουσία τους σίτιζε από τους πόρους της αυτοκρατορίας με κατάληξη το θάνατο της δημοκρατίας και την άνοδο του ολοκληρωτισμού. Οι όροι πελάτες, πληβείοι, πλέμπα, πάτρωνες, λατιφούντια χαρακτηρίζουν αυτήν την ιστορική περίοδο. Ένας αυτοκράτορας μάλιστα ανακηρύχτηκε από το σώμα των πραιτωριανών επειδή πλειοδότησε σε παροχές…
Η διανομή κοινωνικού μισθού (άρτου) λοιπόν με ή χωρίς “θεάματα” δεν αποτελεί πανάκεια, αλλά το αντίθετο. Ίσως σύμπτωμα παρακμής…
Αν θα με προκαλούσε κάποιος να εκτιμήσω το μέλλον υπό το πρίσμα της γενίκευσης του αυτοματισμού, με βάση τα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης και τα ιστορικά προηγούμενα, θα έβλεπα μια κατάσταση μεταφεουδαρχικής οργάνωσης στη θέση των εθνικών κρατών, παρά μια κοινωνία οργανωμένη στη βάση, από τον καθένα με βάση τις δυνατότητές του και τις ανάγκες του. Το ίδιο κινδυνεύουν και οι οικονομίες της ελεύθερης αγοράς οι οποίες αποτελούν τη βάση της δημοκρατίας και του πολιτισμού των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, όπως έχουν εξελιχθεί τους τελευταίους αιώνες.
Ο αντίποδας…
Υπάρχει όμως και μια τεχνολογική εξέλιξη που οδηγεί σε πιο αισιόδοξα μοντέλα κοινωνικής οργάνωσης. Είναι η τεχνολογία της τρισδιάστατης εκτύπωσης η οποία επίσης τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται ραγδαία. Η διάδοση της τεχνολογίας αυτής θα μειώσει την ανάγκη ύπαρξης συγκεντρωτικών παραγωγικών μονάδων. Η νέα τεχνολογία φιλοδοξεί να αντικαταστήσει τις μεγάλες συγκεντρωτικές παραγωγικές μονάδες που χρειάζονται πολύπλοκη ιεραρχία για να λειτουργήσουν με πολυάριθμες μικρές τοπικές μονάδες εκτύπωσης. Η παρουσία μικρών μονάδων που ανταγωνίζονται μεταξύ τους αποτελεί τη βάση της δημοκρατικής οργάνωσης μιας κοινωνίας και μπορεί να προστατεύσει την ελευθερία των ανοιχτών κοινωνιών.
Φυσικά αυτό το μοντέλο θα χρειαστεί να συμπληρωθεί και από ένα παρόμοια σύστημα ενεργειακής υποστήριξης. Δηλαδή, ενέργεια από τοπικές μονάδες και όχι από τεράστια πυρηνικά ή υδρογονάνθρακες που απαιτούν πολύπλοκα συστήματα μεταφοράς και διανομής.Είναι δύσκολο να εκτιμήσει κάποιος ποιο από τα δυο μοντέλα παραγωγής υλικών αγαθών είναι αυτό που θα έχει τη μεγαλύτερη επιτυχία και θα επιβληθεί. Ανάλογα με το οικονομικό και τεχνολογικό μοντέλο που θα επικρατήσει, θα διαρθρωθούν και οι κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις στο μέλλον. Η περιπέτεια των κοινωνικών ανακατατάξεων και εντάσεων που έχουμε εισέλθει τα τελευταία χρόνια όχι μόνο δεν φαίνεται να τελειώνει κάπου αλλά θα ενταθεί.
Ενώ γύρω μας ξαναμοιράζονται τα χαρτιά, εμείς σαν χώρα αντί να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις να διεκδικήσουμε μια θέση καλύτερη στο αυριανό γίγνεσθαι ασχολούμαστε με το πώς παρατείνουμε κατά μερικούς μήνες το μοντέλο που έχει πεθάνει εδώ και χρόνια… Η παγίδα που έχει πέσει η Ελλάδα οικονομικά είναι η εξής: Για συγκυριακούς λόγους λόγω της εισόδου στην ΕΕ και την Ευρωζώνη απόκτησε υψηλό βιοτικό επίπεδο, χωρίς τη δυνατότητα να δημιουργεί υψηλής προστιθέμενης αξίας θέσεις εργασίας. Μόλις τελείωσαν τα δανεικά και οι επιδοτήσεις κανείς δεν πάει να δουλέψει στα χωράφια ή σε εργασίες με 3 και 60 επειδή ακόμη μπορεί να εισπράττει περισσότερα από τη σύνταξη της γιαγιάς.
Φορολογία, γραφειοκρατία, διαφθορά δεν επιτρέπουν να γίνουν επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας. Το υψηλό βιοτικό επίπεδο δεν επιτρέπει να γίνουν επενδύσεις χαμηλής προστιθέμενης αξίας, όπως π.χ. στο Μπαγκλαντές.Οι τάσεις των διεθνών οικονομικών και τεχνολογικών εξελίξεων δεν φαίνεται να προσθέτουν κάτι παραπάνω στα έσοδα του τόπου από το φυσικό μονοπώλιο του τουρισμού.
Τα χειρότερα για όλους μας φαίνεται να είναι μπροστά…
