Δημήτρης Παπαδημητριάδης maga.gr
Πολλά χρόνια στο μέλλον, η γη μας υποφέρει από έλλειψη τροφίμων, αλλοίωση της ατμόσφαιρας και ξηρασία. Οι κοινωνίες έχουν στραφεί στην καλλιέργεια, η ανθρωπότητα έχει χάσει την εμπιστοσύνη της στην επιστήμη και οι κυβερνήσεις πιέζονται να μην ξοδεύουν χρήματα σε οτιδήποτε άλλο εκτός της αγροτικής παραγωγής. Κι όμως, οι λίγοι επιστήμονες που χρηματοδοτούνται μυστικά – για να μην προκαλούν -, σε μια NASA που λειτουργεί σαν κρυφό σχολειό, τελικά σώζουν το ανθρώπινο είδος από την καταστροφική του πορεία . Αυτά συμβαίνουν στο σενάριο της μελλοντολογικής ταινίας Interstellar του σκηνοθέτη Christopher Nolan.
Ε λοιπόν η ταινία με έβαλε σε σκέψεις. Την παρακολούθησα με ένα σαρδόνιο χαμόγελο μέσα στο σκοτάδι της κινηματογραφικής αίθουσας γιατί ένιωσα, κάπως σαδιστικά, μεταξύ ποπ-κορν και κόκα κόλας, ότι δικαιώνει μια πρόσφατη ένστασή μου στα κοινωνικά δίκτυα σχετικά με την πρόταση ολοένα και περισσότερων, κυρίως ορισμένων πολιτικών, για τη στροφή της δικής μας Ελληνικής κοινωνίας στην αγροτική παραγωγή. Η αντίπαλη άποψη θέτει ως πρόβλημα την πληθώρα των πτυχιούχων Ελλήνων και δείχνει με το δάχτυλο τους αγρούς και τις ελιές ως λύση στο μέγα δικό μας ζητούμενο, στη δική μας εποχή: την ανάπτυξη που δεν έρχεται.
Ξεπερνώντας την ευφάνταστη ταινία ως πιθανό ή αντικειμενικό ενδεχόμενο για την τύχη του είδους μας, επιτρέψτε μου να αναφέρω υπαρκτά παραδείγματα για τις επιλογές του υπόλοιπου σύγχρονου κόσμου στο ίδιο θέμα, σήμερα. H Ευρώπη έχει ξοδέψει, ήδη, κάτι παραπάνω από 7.5 δις ευρώ στη μελέτη και κατασκευή του Μεγάλου Επιταχυντή Ανδρονίων (CERN) στην Ελβετία και καταβάλλει το 34% των 15 δις ευρώ για τη δημιουργία του Διεθνούς Πειραματικού Θερμοπυρηνικού Αντιδραστήρα στη Γαλλία. Κι όμως, κανένα από τα δύο εγχειρήματα δεν έχει απτά και άμεσα αποτελέσματα για κανέναν από εμάς. Στην πραγματικότητα, αυτά τα δύο “τερατώδη” ποσά είναι κλάσματα των επενδύσεων της ανθρωπότητας στην επιστημονική έρευνα (ανεξάρτητα αν αυτή οδηγεί, ή όχι, σε εφαρμοσμένη τεχνολογία, ή στην αύξηση της παραγωγής, αύριο το πρωί).
Ανάπτυξη για χάρη της ανάπτυξης είναι η φιλοσοφία του καρκινικού κυττάρου.
Edward Abbey, 1927-1989, Αμερικανός συγγραφέας & περιβαλλοντολόγος
Γιατί ο υπόλοιπος πλανήτης επιλέγει, λοιπόν, να επενδύει στην έρευνα ενώ «εμείς» αρχίζουμε να σκεφτόμαστε προς τα πίσω; Ενδεικτικά, οι δημόσιες επενδύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην επιστημονική έρευνα έχουν αυξηθεί κατά 60% (τρέχουσα χρηματοδότηση “Excellent Science” ERC 2014-2020 σε σύγκριση με το FP7 2007-2013). Κατά τη γνώμη μου, οι εγχώριοι θιασώτες αυτής της αντίθετης κατεύθυνσης διατυπώνουν απλοϊκά μια ευάρεστη και εύκολη πολιτική πρόταση. “Εύκολη” γιατί είναι περισσότερο αντιληπτή – εύληπτη αν προτιμάτε -, για τον μέσο Έλληνα. “Ευάρεστη” γιατί συμπάσχει ειδικά με εκείνον τον Έλληνα που ξόδεψε χρήματα στις σπουδές των παιδιών του για να τα δει να απασχολούνται, εν τέλει, σε τομείς άσχετους με το αντικείμενο των σπουδών τους. Δίνει, επίσης, την ευκαιρία σε συγκεκριμένα πολιτικά σχήματα που κατηγορούνται για ελιτισμό, να απενοχοποιηθούν.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν η ανάπτυξη διαχωρίζεται από την παιδεία και από την έρευνα; Ή ακόμη περισσότερο, όταν η επιστήμη και η παιδεία δαιμονοποιούνται ή διαστρεβλώνεται η αποστολή τους; Οφείλω να διευκρινίσω εδώ, ότι η επιμόρφωση των αγροτών, όπως εν μέρει αντιπροτείνεται, με περισσότερο εξειδικευμένες γνώσεις, χρήσιμες στη δουλειά τους, είναι απολύτως επιθυμητή, αλλά δεν αποτελεί τριτοβάθμια εκπαίδευση. Τουναντίον, στηρίζεται στην έρευνα ειδικών επιστημόνων. Ούτε ασφαλώς θα μπορούσε να ειδωθεί μέσα στο φάσμα των πανεπιστημιακών σπουδών1, όπως επιπόλαια προτείνουν ορισμένοι πολιτικοί εν είδει παγκόσμιας πρωτοτυπίας. Είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, με άλλο σκοπό και σε άλλο πλαίσιο, αλλά η ερμηνεία του περιεχομένου των πανεπιστημιακών σπουδών, ή της έρευνας, όπως νοούνται διεθνώς, δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος.
Οι εύπεπτες πολιτικές προτάσεις για την ανακατεύθυνση της παιδείας των Ελλήνων αντλούν επιχειρήματα στην απόλυτη αστοχία της κεφαλαιοποίησης των σπουδών σε επίπεδο πολιτικών για την ανάπτυξη. Πράγματι, αυτό που δεν έγινε μέχρι σήμερα με κεντρικές πολιτικές ήταν η αξιοποίηση των πτυχιούχων εντός των συνόρων. Με απλά Ελληνικά, δεν θεσμοθετήθηκαν κίνητρα για την απορρόφησή τους και την Ανάπτυξη σε ένα ανώτερο επίπεδο. Δεν πήγαμε ένα βήμα παρακάτω. Σκέφτομαι μπακάλικα ότι δεν ευνοήθηκαν με ειδικούς όρους οι βιώσιμες ιδιωτικές επενδύσεις στην έρευνα και στην τεχνολογία, όπως γίνεται αλλού (διερωτηθείτε γιατί η Google, η Facebook και η Apple έχουν την Ευρωπαϊκή έδρα τους στην Ιρλανδία, που επίσης βγήκε από μια οικονομική κρίση). Αυτό διαφέρει σημαντικά από τη μόδα των ανεξάρτητων start-ups και την προσπάθεια, για παράδειγμα, εξαγωγής κατεψυγμένης σπανακόπιτας, που ψήνουν δυο πιτσιρικάδες με τη συνταγή της γιαγιάς τους, σε δύο σούπερ μάρκετ της Αστόριας στη Νέα Υόρκη.
Στο μεταξύ, οι πιο τολμηροί Έλληνες πτυχιούχοι απασχολούνται στο αντικείμενό τους, αλλά εκτός των συνόρων. Αυτή η αιμορραγία ανθρώπινου κεφαλαίου, είτε προς το εξωτερικό είτε προς την εγχώρια αχρηστία, αποτελεί συνέπεια της ανεπάρκειας πολιτικού σχεδιασμού και δεν είναι καθόλου σοφό να γίνεται δικαιολογία για την οπισθοδρόμηση.
Δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς φυσική ή πνευματική προσπάθεια, και προσπάθεια σημαίνει δουλειά.
Κάλβιν Κούλιτζ, 1872-1933, Αμερικανός πρόεδρος [1923-1928]
Το επιχείρημα “έχουμε περισσότερους επιστήμονες από όσους χρειαζόμαστε”, αλλά λιγότερους αγρότες είναι τουλάχιστον ανόητο και μάλλον λαϊκίστικο και σπάταλο. Επιτρέψτε μου να σταθώ στο τελευταίο. Η οικονομική ανάπτυξη είναι σημαντικό πεδίο μελέτης των μακροοικονομικών. Μια από τις εγκυρότερες θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί σχετικά με αυτήν είναι το μοντέλο του Solow. Το μοντέλο αυτό ποσοτικοποιεί τη μακροχρόνια ανάπτυξη ως γινόμενο τεσσάρων παραγόντων: της παραγωγικότητας, της συσσώρευσης κεφαλαίου, της αύξησης του πληθυσμού και της τεχνολογικής προόδου. Η ανάπτυξη χωρίς τεχνολική πρόοδο δεν υφίσταται στις σύγχρονες οικονομίες, ή κοστίζει υπερβολικά όταν η τεχνολογία είναι εξολοκλήρου εισαγόμενη. Η τεχνολογική πρόοδος, με τη σειρά της, δεν έρχεται χωρίς έρευνα και χωρίς επιστήμονες. Ελπίζω ότι γίνεται περισσότερο ευδιάκριτος ο λόγος που τα ανεπτυγμένα κράτη επιλέγουν να επενδύουν στην έρευνα και ότι γίνεται ακόμη πιο ευδιάκριτη η σπατάλη που συνεπάγεται οποιαδήποτε έκπτωση σε αυτήν, όπως προτείνουν οι ενδημούντες φωστήρες.
Kι έπειτα, σύμφωνα με το άρθρο 16 (παράγραφοι 1 και 2) του ισχύοντος Συντάγματος των Ελλήνων, η τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες, η δε ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελούν υποχρέωση του Kράτους. H παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Eλλήνων, …τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες. Αν θέλει ένας Έλληνας να σπουδάσει, είναι δικαίωμά του να το προσπαθήσει στο αντικείμενο της επιλογής του. Και προτιμώ χίλιες φορές να έχουν όλοι πτυχίο, ώστε να μπορούν να εκτιμούν ακόμα καλύτερα τι τους γίνεται, τι μαγειρεύεται για αυτούς και στην τελική, τι ακριβώς ψηφίζουν κάθε φορά.
Αν η διορατικότητα των Ελλήνων συμβάδιζε με την ιδιοφυΐα τους, τότε ίσως και η βιομηχανική επανάσταση να άρχιζε χίλια χρόνια πριν από τον Κολόμβο. Και στην εποχή μας δεν θα προσπαθούσαμε να περιφερόμαστε απλώς γύρω από την Σελήνη, αλλά θα είχαμε φθάσει και σε άλλους κοντινούς πλανήτες.
Arthur Clarke, 1917-2008, Βρετανός συγγραφέας επιστ. φαντασίας
Ένα ευχάριστο δεδομένο της ταινίας Interstellar ήταν η μαύρη τρύπα “Γαργαντούας”2. Η “μαύρη τρύπα” στο σύμπαν αποτελεί μια συγκέντρωση μάζας σημαντικά μεγάλης, ώστε η δύναμη της βαρύτητάς της να καταπίνει οτιδήποτε βρεθεί στο διάβα της. Ακόμη και το φως. Εύχεται, κανείς, να μπορούσε να παραγγείλει μια τέτοια μαύρη τρύπα για κοντόφθαλμους πολιτικούς της μίας ημέρας και τις ανεύθυνες έως αντισυνταγματικές τους απόψεις, αλλά δυστυχώς η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι αυτό δεν είναι ακόμη εφικτό.
1.«Έχουμε το καλύτερο λάδι, και δεν έχουμε ένα πανεπιστήμιο για την ελιά!», δηλώνει για παράδειγμα ο Σταύρος Θεοδωράκης. Τι κι αν υπάρχει το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο και αρκετές σχολές ΑΤΕΙ
2.Ήρωας στο μυθιστόρημα του Ραμπελέ «Γαργαντούας και Πανταγκουέλ«, ήρωας και διάφορων λαϊκών μύθων. Ο Γαργαντούας ήταν γίγας και υπερβολικά λαίμαργος. Γι αυτό και το όνομά του έχει γίνει συνώνυμο με τους λαίμαργους
