Οι Παρατηρήσεις – προτάσεις του ΤΕΕ Αιτωλοακαρνανίας επί της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Υδροηλεκτρικού Έργου (ΥΗΕ) Μεσοχώρας, στον ποταμό Αχελώο, όπως αυτές προέκυψαν μετά από εισήγηση της Μόνιμης Επιτροπής Περιβάλλοντος – Υδάτινου Δυναμικού & Κλιματικής Αλλαγής του ΤΕΕ
Με την υπό διαβούλευση Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Υδροηλεκτρικού Έργου (ΥΗΕ) Μεσοχώρας, στον ποταμό Αχελώο, Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων, που εκπονήθηκε από την «Σαμαράς &
Συνεργάτες Α.Ε> – Σύμβουλοι Μηχανικοί» για λογαριασμό της ΔΕΗ Α.Ε. επιχειρείται η επικαιροποίηση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης με την 1η Αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας [υπ’ αρ. οικ.901/29.12.2017 (ΦΕΚ 4681Β/29.12.2017) Απόφασης της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων] & το νέο Χωροταξικό πλαίσιο της Θεσσαλίας [υπ΄Αριθμ. ΥΠΕΝ/ΔΧΩΡΣ/69722/1108 (ΦΕΚ 269/ΑΑΠ/15.11.2018)], σύμφωνα με την Ακυρωτική Απόφαση 2230/2020 του ΣτΕ.
Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το ΥΗΕ Μεσοχώρας είναι ήδη κατασκευασμένο σχεδόν στο σύνολό του, παρότι είναι ένα αυτόνομο, ανεξάρτητο και αποτελεί καθαρά ενεργειακό έργο το οποίο εξυπηρετεί το στόχο της ασφάλειας και επάρκειας παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα της Χώρας, εξασφαλίζοντας απόθεμα δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής για την κάλυψη της αυξημένης ζήτησης σε ώρες αιχμής και ιδίως το καλοκαίρι, πρέπει να κρίνουμε την αδειοδότησή του με βάση την συγκεκριμένη μελέτη, η οποία παρουσιάζει σαφείς ελλείψεις, ασάφειες και σημεία προς διερεύνηση. Επίσης, η συγκεκριμένη μελέτη έχει ιδιαίτερη και βαρύνουσα σημασία, καθώς καλείται να αποδώσει σαφείς πληροφορίες και ακλόνητες αποδείξεις για τη χρησιμότητα και την ασφάλεια ενός έργου (Φράγμα Μεσοχώρας), το οποίο μεν χωροθετείται στον Άνω Ρου του Αχελώου, ανάντη τριών άλλων φραγμάτων πολλαπλού σκοπού (Κρεμαστά, Καστράκι, Στράτος) με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πολυπλοκότητα της εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στο σύνολο του Υδατικού Συστήματος του Αχελώου, ενώ δε, καλώς ή κακώς, έχει από παλιά ταυτιστεί με το περιβαλλοντικά απαράδεκτο έργο της εκτροπής του Αχελώου προς το Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας.
Δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός ότι στη μελέτη απουσιάζει πλήρως η κατά τη διάρκεια ζωής του έργου (που είναι τα 100 έτη σύμφωνα με τη μελέτη) η εκτίμηση της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής, τόσο στη λειτουργία του όσο και στην επίτευξη των πολλαπλών στόχων του. Η συνιστώσα αυτή κρίνεται απαραίτητο να αξιολογηθεί, δεδομένου του μεγάλου μεγέθους της επηρεαζόμενης περιοχής από το έργο και της άμεσης σύνδεσης των καιρικών μεταβλητών με τα έργα Διαχείρισης Υδατικών Πόρων.
Πιο αναλυτικά, τα σημεία στα οποία θα πρέπει η μελέτη να εμβαθύνει περισσότερο για να προκύψουν ασφαλή συμπεράσματα είναι τα εξής:
1. Επιρροή του Φράγματος Μεσοχώρας στην περιοχή κατάντη του Φράγματος Κρεμαστών
Μέσα στη ΜΠΕ τονίζεται επανειλημμένως ότι το φράγμα της Μεσοχώρας είναι ένα «ανεξάρτητο και αυτόνομο έργο» όσον αφορά την εκτροπή υδάτων στο Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας, όμως δεν είναι ανεξάρτητο και αυτόνομο έργο όσον αφορά την επιρροή του στο συνολικό Υδατικό Σύστημα του Αχελώου. Στην πραγματικότητα, όντας το πρώτο από μια σειρά φραγμάτων (Κρεμαστά, Καστράκι, Στράτος) θα πρέπει να διερευνηθεί η επιρροή του φράγματος Μεσοχώρας σε όλο το σύστημα, μέχρι τις εκβολές του Αχελώου. Στη βάση αυτή, θα πρέπει να διερευνηθεί / τεκμηριωθεί εάν η υδρολογική επιρροή της
λειτουργίας του φράγματος της Μεσοχώρας, μπορεί να ρυθμιστεί/ αποσβεσθεί εξ’ολοκλήρου από τον ταμιευτήρα των Κρεμαστών, έτσι ώστε να έχει νόημα και το αναφερόμενο στη σελ. 500 της ΜΠΕ: «Με τη λειτουργία του φράγματος της Μεσοχώρας, καμία επίπτωση δεν αναμένεται κατάντη των Κρεμαστών, καθόσον οι εκροές ρυθμίζονται ήδη από τη λειτουργία του εκεί φράγματος».
2. Τεκμηρίωση Περιβαλλοντικής (Οικολογικής) Παροχής
Δεδομένου ότι μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα αλλά και τις υπόλοιπες χώρες δεν έχει καθιερωθεί ενιαία μέθοδος για τον υπολογισμό της περιβαλλοντικής (οικολογικής) παροχής, θα πρέπει να παρουσιαστεί και να τεκμηριωθεί η μεθοδολογία με την οποία προέκυψε ότι η ελάχιστη περιβαλλοντική παροχή για το τμήμα του ποταμού κατάντη του φράγματος της Μεσοχώρας και μέχρι τον Σταθμό Παραγωγής της Γλίστρας είναι 1,5 m3/s. Δέον είναι να εξεταστεί εάν η τιμή αυτή χρειάζεται αναπροσαρμογή, με συνεκτίμηση νεότερων υδρολογικών στοιχείων (π.χ. από το τις υδρομετρήσεις στο Αυλάκι). Απαραίτητο είναι δε να υπολογιστεί και να εξασφαλιστεί περιβαλλοντική παροχή για τη διατήρηση του οικοσυστήματος και στο τμήμα κατάντη του Σταθμού Παραγωγής της Γλίστρας, μέχρι τον ταμιευτήρα των Κρεμαστών, στις περιπτώσεις όπου δεν θα διέρχεται νερό από τη σήραγγα προσαγωγής (π.χ. κατά τη διάρκεια πλήρωσης του ταμιευτήρα της Μεσοχώρας με νερό ή σε ενδεχόμενη κατάρρευση της σήραγγας λόγω ενός σεισμού).
3. Κλιματική αλλαγή
Δεδομένης της μεγάλης αναμενόμενης διάρκειας ζωής του έργου (στη σελ. 217 αναφέρεται 100 έτη), είναι απαραίτητο να συμπεριληφθεί στη μελέτη η αξιολόγηση στοιχείων από το Περιφερειακό Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή που εκπονήθηκε για την Περιφέρεια Δυτ. Ελλάδας (ΠΕΣΠΚΑΠΔΕ) και να διερευνηθεί η επίδρασή τους στα υδρολογικά, ενεργειακά και
οικολογικά μεγέθη που αφορούν:
α) Τη λεκάνη απορροής ανάντη του φράγματος Μεσοχώρας (π.χ. μεταβολή κατακρημνίσεων, χιονοπτώσεων) και
β) Τη διακινδύνευση που θα έχουν και τα 4 φράγματα του Αχελώου να ικανοποιήσουν τος στόχους τους, δεδομένης της πολυλειτουργικότητάς τους (ενέργεια, ύδρευση, άρδευση, αντιπλημμυρική θωράκιση), σε συνδυασμό πάντα με την ασφάλεια έναντι καταστάσεων υπερπήδησσης / θραύσης. Στην εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων του έργου θα πρέπει να συμπεριληφθούν και τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από τη διερεύνηση της κλιματικής αλλαγής σε ολόκληρο το σύστημα του Αχελώου. Αναφέρουμε εν συντομία ότι στο ΠΕΣΠΚΑ πραγματοποιήθηκε ανάλυση τάσεων για τις κυριότερες κλιματικές μεταβλητές, με βάση κλιματικές προβολές από διεθνώς αναγνωρισμένα περιοχικά κλιματικά μοντέλα (RCMs), και σε χωρική ανάλυση 12,5km x 12,5km. Η ανάλυση τάσεων πραγματοποιήθηκε για
βραχυπρόθεσμο (2011-2030), μεσοπρόθεσμο (2031-2050) και μακροπρόθεσμο (2081-2100) χρονικό ορίζοντα, και για τρία σενάρια παγκόσμιας εξέλιξης συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου (RCP2.6, RCP4.5, RCP8.5) της 5ης έκθεσης για την κλιματική αλλαγή (AR5, IPCC, 2014) της IPCC1. Οι κλιματικές μεταβολές εκτιμήθηκαν σε σχέση με τις αντίστοιχες τιμές της περιόδου 1986- 2005 (περίοδος αναφοράς).
Το ΠΕΣΠΚΑ συνοδεύεται από χάρτες που αποτυπώνουν τη χωρική μεταβολή των κλιματικών δεικτών, οι οποίοι θα πρέπει να ληφθούν υπόψη στην εξέταση της λειτουργίας και της επίτευξης των στόχων του έργου (θερμοκρασία, βροχόπτωση, ξηρασία, χιονοπτώσεις κ.λ.π.) Στο σημείο αυτό επισημαίνεται ότι το άνω όριο της περιόδου αναφοράς που χρησιμοποιήθηκε στο ΠΕΣΠΚΑ (1986- 2005) συμπίπτει με το άνω όριο με την περίοδο για την οποία έχει γίνει η εκτίμηση της διακύμανσης της στάθμης του ταμιευτήρα, με υδρολογικά στοιχεία (1975 – 2004), συνεπώς έχει βάση η κατάστρωση σεναρίων ανάλογων με τα τρία σενάρια παγκόσμιας εξέλιξης συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου.
